Portal dla nauczycieli
i dla tych, którzy dopiero zamierzają nauczycielami zostać

ZANIM DZIECKO PÓJDZIE DO PRZEDSZKOLA – JAK PRZECHYTRZYĆ MUTYZM WYBIÓRCZY

Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, charakteryzujące się lękiem przed mówieniem w pewnych sytuacjach i w stosunku do pewnych osób. Najczęściej zaburzenie to rozpoznaje się między 3 a 5 rokiem życia, czyli w wieku, kiedy dziecko rozpoczyna edukację przedszkolną. Z reguły dziecko w domu jest radosne, rozmawia ze wszystkimi domownikami, a po przekroczeniu progu przedszkola lub szkoły milknie. Nie rozmawia z rówieśnikami, z nauczycielami, z personelem.

Częstość występowania mutyzmu wybiórczego w populacji ogólnej dzieci w Stanach Zjednoczonych kilkanaście lat temu wynosiła 7,1 na 1000, tj. 0,71%, obecnie obserwuje się tendencje wzrostowe w tym zakresie. Przypuszczalnych przyczyn mutyzmu wybiórczego jest wiele, począwszy od predyspozycji genetycznych do innych czynników, które przyczyniają się do jego pojawienia, takich jak: zaburzenia językowe, zaburzenia wymowy, lękliwość, nadmierna wrażliwość, nieśmiałość. Mutyzm wybiórczy powinien być diagnozowany po miesiącu milczenia w danym miejscu. Należy wiedzieć, że milczenie dziecka nie jest wynikiem uporu, nie jest manipulacją, złą wolą dziecka, czy personalną ignorancją. Dzieci z mutyzmem wybiórczym chcą mówić, ale ze względu na lęk nie są w stanie.

Nauczycielu, jeżeli zaobserwujesz u dziecka objawy w postaci:

  • braku komunikacji werbalnej z otoczeniem,
  • braku dążenia do zabawy z innymi dziećmi,
  • nadmiernej nieśmiałości, sztywności ruchów, ubogiej mimiki twarzy,
  • braku kontaktu wzrokowego z rówieśnikami i dorosłymi,
  • trudności z jedzeniem, z korzystaniem z toalety,
  • nadmiernej wrażliwości na hałas, dotyk, tłum,

które występują dłużej niż miesiąc od pobytu w przedszkolu czy szkole, poinformuj o tym rodziców dziecka.

Następnie, za zgodą rodziców, poproś o konsultację przedszkolnego logopedę lub psychologa. Jeżeli w przedszkolu nie ma takich specjalistów, rodzice powinni udać się na konsultację do rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej bądź poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży. To mogą być objawy mutyzmu wybiórczego. Wcześnie rozpoznany i wcześnie leczony mutyzm wybiórczy nie pozostawia po sobie żadnych śladów w zachowaniu dziecka. Wiele dzieci w wieku przedszkolnym funkcjonuje na granicy nieśmiałości i mutyzmu wybiórczego, a to, czy dziecko będzie małymi kroczkami adaptowało się do przedszkola czy szkoły, czy stopniowo wycofywało z kontaktów werbalnych, w dużej mierze będzie zależało od rodziców dziecka, od pomocy personelu przedszkola czy szkoły oraz od fachowej pomocy specjalistów. Zatem, żeby dziecko mogło dobrze zaadaptować się do przedszkola, musisz je do tej zmiany przygotować.

PRZYGOTOWANIE DZIECKA DO EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ

  • Wcześniej przygotowujemy dziecko do samodzielności: odstawiamy smoczki, butelki, zachęcamy do samodzielnego jedzenia przy stoliku, zachęcamy dziecko do rozbierania się, ubierania się, zgłaszania potrzeb fizjologicznych, samodzielnego korzystania z toalety, do mycia rąk i do mycia zębów.
  • Wprowadzamy rytm dnia podobny do rytmu przedszkolnego, czyli: przyzwyczajamy do wcześniejszego wstawania z łóżka, wprowadzamy „przedszkolne” pory posiłków, zachęcamy dziecko do wyboru menu, uczymy, co jest zdrowe, a czego dziecko nie może jeść, stawiamy granice, ile dziecko może zjeść, akceptujemy upodobania smakowe, nie zmuszamy do jedzenia wszystkiego z talerza. Po obiedzie zapewniamy dziecku leżakowanie lub drzemkę.
  • Dziecko powinno się nauczyć, że swoje potrzeby komunikuje rodzicom, a w przedszkolu wszystko trzeba powiedzieć pani. Zatem nie należy wyprzedzać myśli dziecka i pytać, czy dziecko chce do toalety, czy źle się czuje, czy boli je brzuszek czy główka. Przedszkolak powinien zakomunikować to samodzielnie.
  • Dbamy o prawidłowy rozwój mowy, w razie wątpliwości można skorzystać z konsultacji logopedycznej. Aranżujemy spotkania z rówieśnikami na placu zabaw, w swoim domu oraz u rówieśników. Prowadzimy z dzieckiem konwersacje na różne tematy, które są w strefie zainteresowań dziecka. Zachęcamy do wykonywania poleceń typu: podaj, zanieść, wspólnie przygotowujemy posiłki. Ograniczamy bajki w TV na rzecz krótkich bajek czytanych, opowiadanych, wspólnych zabaw. Dbamy o to, żeby maluch nauczył się bawić z innymi dziećmi, dzielić się zabawkami.
  • Zachęcamy dziecko do zajęć stolikowych: wspólnie rysujemy, malujemy, lepimy z plasteliny.
  • Oswajamy z przedszkolem: oglądamy przedszkole z zewnątrz, chodzimy trasą koło przedszkola, chodzimy na dni otwarte, jeżeli jest taka możliwość – zwiedzamy przedszkole: oglądamy sale, rozmawiamy w sali z dzieckiem. Rozmawiamy z nauczycielkami, personelem.
  • Jeżeli przedszkole jest dużym gmachem, to postarajmy się już wcześniej trafić do podobnego budynku, żeby dla dziecka samo wejście do dużego obiektu nie wywołało niepokoju (lęku). Jeżeli przedszkole jest małym budynkiem, również wcześniej odwiedźmy to przedszkole i podobne budynki (żeby dziecko nie miało objawów klaustrofobii).

PSYCHICZNE PRZYGOTOWANIE DZIECKA

  • Przygotowujemy dziecko do rozstawania się z rodzicami – robimy wszystko, żeby dziecko łagodnie pozbyło się lęku separacyjnego, np.: na krótki czas zostawiamy dziecko z babcią, z ciocią, potem ten czas wydłużamy. Dziecko musi być przyzwyczajone do tego, że zostaje na jakiś czas z kimś i rodzic zawsze po nie przychodzi.
  • Rozmawiamy z maluchem o przedszkolu, oglądamy zdjęcia rodziców z przedszkola, mówimy o cyklu dnia w przedszkolu, o zabawach, o zajęciach z panią.
  • Nie straszymy przedszkolem, ale też nie idealizujemy, że będzie cudownie, bo na początku będzie dziecku smutno i poczuje się oszukane.
  • Zapoznajemy dziecko z innym dzieckiem, które też idzie do tej samej grupy, jeżeli jest taka możliwość, poznajemy dziecko z nauczycielką czy innymi osobami z personelu.
  • Dbamy o to, żeby dziecko miało przytulankę, z którą ewentualnie mogłoby chodzić do przedszkola.
  • Jeżeli dziecko trafi do grupy 25-osobowej, wówczas zadbajmy o to, żeby wcześniej miało możliwość przebywania w tak licznej grupie. Może to być kościół, place lub sale zabaw, galerie, gdzie jest dużo ludzi i tłok – w tych miejscach staramy się rozmawiać i zachowywać naturalnie.
  • Przebywajmy w miejscach, gdzie jest gwar, tłum, oczywiście bez przesady, gdyż nadmierny hałas, tłum może działać lękotwórczo – wszystko z umiarem. Małymi krokami oswajamy dziecko z tym, z czym może spotkać się w przedszkolu.

Pamiętajmy – unikanie obcych ludzi, hałasu, gwaru, tłoku, dużych lub małych pomieszczeń, czyli wychowanie w środowisku sztucznie wyciszonym, bez różnorodnych bodźców sprawia, że dziecko zaczyna lękiem reagować na dyskomfort słuchowy, dotykowy, wzrokowy, przestrzenny. Włączają się wówczas mechanizmy obronne u dziecka, które w tym wieku nie są zbyt bogate. Najprostszym mechanizmem obronnym u dziecka w wieku przedszkolnym, występującym w sytuacji zagrożenia poczucia bezpieczeństwa, jest wycofanie i lęk. Lęk podobny do lęku separacyjnego, objawiający się niechęcią do pozostania bez mamy, bez taty i wycofanie się z kontaktów niewerbalnych (zamrożenie na skutek wzmożonego napięcia mięśniowego), werbalnych (milczenie), niechęć do jedzenia, brak reakcji na polecenia wydawane przez innych dorosłych niż rodzice.

CO POWINNI ZROBIĆ RODZICE

  • Sami muszą oswoić się z myślą, że ich maluszek idzie do przedszkola. Bardzo często u rodziców występują objawy lęku separacyjnego. Dziecko czasem nie zdaje sobie sprawy z tego, co go czeka w przedszkolu, ale jak widzi zapłakaną mamę, to samo zaczyna płakać.
  • Zmniejszyć lęk separacyjny przez trening stopniowej separacji, czyli wcześniejsze przygotowanie do odłączenia dziecka od siebie na jakiś okres.
  • Wieczorem przygotować ubranka na następny dzień, z możliwością dokonania przez dziecko wyboru, np.: chcesz bluzeczkę czerwoną czy zieloną?
  • Zostawić dziecku w przedszkolu ulubioną przytulankę, kocyk, poduszkę lub zdjęcie rodziny (mamy).
  • Dobrze zaplanować poranne rozstanie w przedszkolu: pamiętać o rytualnych pożegnaniach, nie przedłużać rozstania, oddać dziecko bezpośrednio do ręki pani, żeby dziecko nie czuło się opuszczone. Można zaplanować wejścia do przedszkola z kolegą czy koleżanką, żeby trzymając się za rączki, poszły odważnie razem do grupy.
  • Jeżeli nauczyciel widzi, że wejście dziecka do sali pełnej dzieci i gwaru „paraliżuje” dziecko, wówczas rodzic powinien przychodzić wcześniej, tak żeby dziecko wkroczyło do małej grupy, która stopniowo będzie się powiększać.
  • Zachęcać dziecko do rozmów na temat jadłospisu przedszkolnego.
  • Pozytywnie wyrażać się o przedszkolu, nauczycielach i innych dzieciach. Zachęcać dziecko do rysowania dla swojej pani obrazków, zbierania po drodze kwiatków, kamyczków czy innych skarbów.
  • Zaplanować start w przedszkolu razem z rówieśnikami, dołączenie dziecka później do grupy już zżytej i skonsolidowanej, może utrudnić kontakt z grupą.
  • Być w codziennym kontakcie z nauczycielem, interesować się zachowaniem dziecka w przedszkolu i jego postępami.

PREWENCYJNE POSTĘPOWANIE NAUCZYCIELI PRZEDSZKOLA I SZKOŁY, CZYLI:

jak się zachować,

co mówić, a czego nie mówić,

na co zwrócić szczególną uwagę.

  • W pierwszych dniach pobytu w przedszkolu nie należy zmuszać dzieci do mówienia, należy pozwolić dzieciom najpierw oswoić się z nowym miejscem, nowymi osobami i zwyczajami panującymi w grupie.
  • Należy unikać aktywności, w czasie których każde dziecko ma coś powiedzieć na forum grupy. Czekając na swoją kolej, dziecko przeżywa silne emocje spowodowane narastającym lękiem (przyspieszone tętno, mocniejsze bicie serca, na twarzy pojawiają się rumieńce, przestrach w oczach), które nie pozwalają na zabranie głosu na forum grupy. Należy zastąpić ten rodzaj aktywności pytaniem: „Kto chce powiedzieć?” – wówczas odpowiadają tylko chętni.
  • Dzieci, które nie rozmawiają spontanicznie podczas zajęć grupowych lub zabaw, należy zachęcać do aktywności pozawerbalnej, np.: rozdanie obrazków, kart, trzymanie pomocy itp., czyli pełnienie roli dyżurnego, pomocnika.
  • Nauczyciele powinni wprowadzić więcej aktywności grupowych: chóralne śpiewanie i wykonywanie gestów całym ciałem, tańce, naśladowanie różnych czynności.
  • Podczas powitania i pożegnania nie żądać zwrotów „ dzień dobry” i „do widzenia”, tylko podania ręki.
  • Podczas sprawdzania obecności nie wymagać, żeby dzieci powiedziały „ jestem”, tylko umówić się, że najpierw dzieci będą podnosić rączkę, potem wszystkie chóralnie odpowiadać: „ Czy jest dzisiaj Kasia Nowak? – TAK”.
  • Nieśmiałe dzieci należy zachęcać do zabawy z innymi spokojnymi i wyciszonymi dziećmi, będą miały wówczas wyrównane szanse na zaistnienie we wspólnej zabawie.
  • Nie należy wyręczać dzieci, wskazane jest zachęcanie ich do aktywności własnej, zauważanie ich sukcesów, ale bez specjalnej wyniosłości, żeby nie czuły się jak na świeczniku (nieśmiałe dzieci często tego nie lubią).
  • Szczególną uwagę powinno się zwróć na „ciche” dzieci, które nie psocą, nie sprawiają trudności, są grzeczne. Takie dzieci mogą być zbyt wycofane i sparaliżowane lękiem, żeby coś powiedzieć lub zrobić na forum grupy.
  • Jeżeli masz w grupie dziecko, które nie rozmawia z innymi dziećmi, z nauczycielami i z innym personelem, nie naciskaj, nie zmuszaj do rozmowy. Powiedz dziecku, że na razie nie musi mówić, w końcu przychodzi do przedszkola, żeby się dobrze bawić, i jak będzie gotowe, to będzie rozmawiało. Jednocześnie nie powinno się codziennie powtarzać dziecku zwrotu: „nie musisz mówić”, żeby nie został wdrukowany, by nie pozostał w pamięci dziecka na długo.
  • Jeżeli w grupie znajdują się dzieci z silnym lękiem separacyjnym bądź z trudnościami w komunikowaniu się, należy pozwolić ich rodzicom na dłuższy pobyt z dzieckiem w grupie oraz jak najszybciej wdrożyć odpowiednie działania prewencyjne.

Bibliografia

R. Bergman, J. Piacentini, J. McCracken, (2002). Prevalence and Description of Selective Mutism in a School-Based Sample, “Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry” nr 41(8) 2002, s. 938–946. 

M. Jonhson, A. Wintgens, The Selective Mutism Resurce Manual, UK: Speechmark 2001.


Zaloguj się

Tylko zalogowani użytkownicy mogą dodawać komentarze.

Zaloguj się Rejestracja

Losowe artykuły

Przewiń do góry
Na tej stronie wykorzystujemy ciasteczka (ang. cookies), dzięki którym nasz serwis dostosowuje się do indywidualnych potrzeb użytkowników. Cookies nie są niebezpieczne, ale w każdej chwili możesz wyłączyć ten mechanizm w ustawieniach swojej przeglądarki. Więcej informacji na ten temat w polityce prywatności.